Stupivši u brak sa kraljem Stefanom Milutinom, petogodišnja Simonida Nemanjić prispela je na srpski dvor kao jemstvo mirovnog sporazuma među suprotstavljenim vladarima Vizantije i Srbije. Nesvakidašnja „trampa“ izazvala je brojne kontroverze, ali cilj je ipak postignut: nakon iscrpljujućih dvogodišnjih pregovora, srpska kraljevina i vizantijsko carstvo uspostavili su dugoročne prijateljske odnose.
Simonidin život na dvoru, pak, od početka je bio ispunjen izazovima. Četiri decenije starijem suprugu nije mogla da podari potomstvo, a za ovdašnju vlastelu je njen boravak na dvoru Nemanjića označio „vizantinizaciju“ Srbije.
Odnosi su se potom zaoštrili i između Milutina i njegovog brata, kralja Dragutina. Suparništvo je među njima tinjalo od samog početka, pri čemu je Dragutin, između ostalog, negodovao i zbog novoustanovljenih prijateljskih odnosa sa vizantijskim carstvom. Političko rivalstvo ovoga puta je produbljeno na srpskom dvoru – nakon što se povelo pitanje o nasledniku Milutinove krune, narušeni odnosi kulminirali su 1301. godine. Braća su ušla u otvoreni građanski rat, i punih 11 godina stajala na suprotstavljenim stranama.
Godine u vrtlogu dinastičkih sukoba
O životu Simonide Nemanjić, pak, nikada se nije mnogo saznalo. Do 1312. godine, njen suprug i kralj Dragutin napokon su zakopali ratne sekire. Ostalo je zabeleženo i da je nekoliko godina kasnije, oko 1315., Simonida posetila kralja Dragutina u Beogradu.
Tom prilikom joj je upriličen doček dostojan srpske kraljice – uz veselje, mnogobrojne poklone, ali i toplo gostoprimstvo Dragutina i njegove supruge, kraljice Kataline. Međutim, život među plemstvom nakon neželjene udaje nikada, kako se ispostavilo, nije bilo ono o čemu je voljena srpska vladarka maštala.
Štaviše, svedočenja savremenika govore da je Simonida još u mladim godinama intenzivno počela da proučava teološke teme. Njena najveća želja bila je da postane monahinja – spram boravka na dvoru jedne od najvećih srpskih dinastija, maštala je o tome da obuče monašku odoru. Otuda je, iako već u dugogodišnjoj ulozi kraljice, uskoro za to pokušala da ugrabi prvu priliku. Ovaj njen potez, međutim, žestoko je razbesneo ne samo srpskog kralja, već i pojedine članove njene porodice u rodnom Konstantinopolju.
Skandal koji je izazvao gnev srpskog i vizantijskog plemstva
Napunivši 22 godine, Simonida, najverovatnije oko 1317. godine, saznaje vest o naprasnoj smrti majke Irine Monferatske. Uredila je da se njeno telo prenese u Konstantinopolj, i tim povodom je otputovala u rodni grad na majčinu sahranu.
Tamo se, međutim, zadržala duže nego što je to bilo uobičajeno. Već tada je bila čvrsta u nameri da se više ne vrati na srpski dvor. Sada se suočila i sa novom pretnjom: saznavši o njenoj odluci, kralj Milutin joj, obuzet gnevom, naređuje da se istog trena vrati u Srbiju.
Odmah su Konstantinopolj prispeli članovi srpskog poslanstva. U njihovoj pratnji bio bio je i vizantijski despot Konstantin Paleolog – sin cara Andronika iz prvog braka i Simonidin polubrat. Milutinovi ljudi otvoreno su zapretili caru Androniku da će, ukoliko se kraljica ne vrati na srpski dvor, ponovo doći do rata.
Verovalo se da je Simonida zbog toga strahovala za svoj život. Iako nije želela da zbog njene odluke ispašta i njen otac, i dalje je odbijala da se vrati suprugu. Umesto toga, rešila je da plemićku odoru zameni monaškom. Prethodno se iz Konstantinopolja uputila u grad Ser ka istoku tadašnje središnje Makedonije, ali već narednog dana za njom su stigli i Milutinovi poslanici.
Izazvavši njihovu nevericu i zaprepašćenje, Simonida se tada pojavila obučena u monašku rizu. Odmah je na to reagovao despot Konstantin – u naletu besa, strgao je sa nje monaško odelo i naterao je da obuče plemićko. Uprkos suzama i opiranju, 22-godišnja Simonida predata je kraljevim ljudima i poslata nazad u Srbiju.
Požrtvovanost kakva se retko viđala – da li je Simonida ipak volela svoga Kralja?
Iako je „neposlušnost“ mlade kraljice izazvala veliku ljutnju njenog supruga, pričalo se da su, izgladivši nesuglasice, Simonida i Milutin veoma poštovali jedno drugo. Svoju požrtvovanost i brigu kraljica je pokazala nakon što je srpskog vladara ophrvala bolest, bacivši ga u postelju i oduzevši mu moć govora. Negovala ga je i bdela uz njega danonoćno, a Simonidinom brigom za bolesnog supruga bio je zatečen ceo srpski dvor.
Kralj Milutin je, pak, preminuo s jeseni 1321. godine. Simonida je gotovo odmah nakon toga napustila dvor Nemanjića i vratila se kod oca u Konstantinopolj. Dve i po godine kasnije srpski vladar je proglašen za sveca, a podaci govore i da je Simonida tim povodom iz Konstantinopolja poslala raskošno kandilo za njegovu grobnicu i pokrov istkan od zlata.
Ovaj njen potez bio je i potvrda da zapravo nikada nije gajila mržnju prema nekoliko decenija starijem suprugu. Odmah nakon toga, zamonašila se u manastiru Svetog Andreje u svom rodnom gradu. Kao monahinja je, međutim, nastavila život na vizantijskom dvoru – ostala je u krugu najužih poverenika svog oca, protiv koga je njegov unuk, car Andronik III u to vreme poveo građanski rat.
Veruje se da je Simonidin otac, koji je detinjstvo svoje jedine kćeri žrtvovao zarad političkog mira, bio i jedini koga je iskreno volela. Na dvoru je ostala kao podrška ocu, sve dok sukob između starijeg i mlađeg cara nije okončan svrgavanjem Andronika II i pritisaka na njega da prihvati monaški život.
Poslednje godine voljene srpske kraljice: skroman život posvećen ljubavi prema bogu
S obzirom na mali broj izvora o kasnijim godinama njenog života, Simonidino ime se poslednji put pominje godine 1336. Tada se našla u poroti među članovima carske porodice, prisustvujući suđenju polubratu Dimitriju Paleologu – tadašnjem despotu, a nekadašnjem nesuđenom pretendentu na vizantijski i srpski presto. U zaveri skovanoj kako bi se smaknuli članovi carske porodice, Dimitrije se našao među jednim od osumnjičenih. Simonida se nakon toga ponovo vraća izučavanju teologije, a poslednje godine posvetila je skromnom, monaškom životu.
Prema tadašnjim izvorima, kao datum njene smrti navode se 1336. ili 1345. godina. Uprkos nesrećnom detinjstvu i nesvakidašnjoj sudbini, Simonida Nemanjić je u ovdašnjoj tradiciji upamćena kao simbol čestitosti, požrtvovanosti, ali i nestvarne lepote. Vekovima kasnije slovila je za voljenu srpsku kraljicu, a nadaleko čuvena freska sa njenim likom ostala je među najpoznatijim delima srednjevekovnog srpskog slikarstva.
Uz ostale freske rodoslova dinastije Nemanjić, i ona se danas čuva u manastiru Gračanica. Njega je kao svoju zadužbinu podigao kralj Milutin nakon 1310. godine, ostavivši time i jedan od najvrednijih spomenika srpske istorijske baštine. Jedino Simonidin potret danas podseća na „kraljicu bez lica“ koja je, usled vekovima nastalih oštećenja, ostala bez očiju.
Upravo je ovaj detalj podstakao Milana Rakića da jednu od svojih poema posveti najmlađoj srpskoj kraljici. Pesniku Milutinu Bojiću, pak, Simonida je bila inspiracija za dramu „Kraljeva jesen“. Osim vrednih dela srpske literature i slikarstva, jedna od najlepših vladarki na srpskom dvoru inspirisala je i astronoma Milorada B. Protića – asteroid koga je otkrio godine 1938. po njoj je nazvan „1675 Simonida“.
Naslovna fotografija: Flickr / Quinn Dombrowski
VILA BOROVA I AGENCIJA MIROS
PRIVATAN SMEŠTAJ VILA JOVANA
