Ko su bili Šajkaši (2. deo) – Vojni tabor pod otvorenim nebom

Kada je posle bitke kod Mohača došlo do prodora Turaka u Ugarsku, odlučeno je da sedište odreda Šajkaša bude pomereno na istok. Tokom narednih vek i nešto, pretežno srpske snage koje su činile ove odrede nalaziće se u slovačkom gradu Komoranu, koji će pored Sent Andreje i Stonog Beograda biti jedan od centara srpske kulture u Austrijskom i Ugarskom carstvu. Upravo će njihovo prisustvo biti razlog da i pored brojnih napada osamske snage nikada ne zauzmu ovo zaleđe Beča.

Vuk brani Beč

Posle odbrane Beograda i čuvanja ugarskih granica, Šajkaši su se po drugi put upisali na stranice istorije 1594. godine. Tog vatrenog leta Beč se našao pod udarima čuvenog Sinan-paše, ali je naleteo na prepreku koju nije bilo lako pređi. Zapovednik tvrđave Komoran bio je vojvoda Vuk Stančić koji je uporno odbijao turske napade. Šajkaški vojvoda se nije zaustavljao samo na odbrani, već je krenuo u otvoren napad istovremeno paleći i otimajući brodove od Turaka. Desetkovani, Osmanlije su pristali da potpišu primirje koje je, simbolično, potpisano na šajkama ispred grada. U narednim osvajačkim poduhvatima, zaobilazili su Komoran koji se upisao u listu neosvojivih tvrđava.

Nastanak Šajkaške

Prelomni momenat za dalju sudbinu Šajkaša bilo je potpisivanje Karlovačkog mira 1699. godine. Posle više od veka dominacije, ratna sreća okrenula se u korist hrišćanskih snaga koje ponovo preuzimaju velika područja sa leve strane Dunava. U početku, ovo područje bilo je podeljeno na vojni deo, odnosno Vojnu krajinu i civilini deo Bodroške županije. U tom periodu sedište šajkaških odreda i dalje je bio Komoran, ali to se definitivno menja sredinom XVIII veka, kada je došlo do reorganizacije austrijskih snaga i nastanka Šajkaškog bataljona. Poslednji šajkaški vojvoda bio je Vladislav Fejervari, kome 1746. godine carica Marija Terezija dodeljuje naslednu plemićku titulu u Novom Kovilju.

U tom period, najveći deo Šajkaša, pretežno Srba, se polako sele u novu-staru domovinu. Za seobu dobijali su 12 jutra zemlje i 8 jutara pašnjaka na korišćenje.  Šajkaška će narednih vek i nešto biti prozvana “vojni tabor na otvorenom”. Ova opaska nastala je zbog toga što su čitave porodice, svi stanovnici tog podneblja, od dece od staraca, oba pola i vojnog statusa rađali se, živeli, vojevali i umirali po pravilima vojničke službe.

Kao zvaničan datum nastanka Šajkaške uzima se 1763. godina kada je formiran već spomenuti Šajkaški bataljon. Teritoija je obuhvatala današnje opštine Titel, Žabalj, Srbobran, kao i Kovilj, Kać i Budisavu. Centar ove gotovo autonomne oblasti bio je Titelj, a za prvog komandanta odabran je Teodor fon Stanisavljević.

Zaduženja Šajkaša bila su vršenje vojne službe u miru i u ratu, a brinuli su se za bezbednost na Dunavu, Savi i Tisi. Pored toga, imali su i zaduženja koja bi danas mogla da se svrstaju u red carinika – srpečavanje kriumčarenja, nadzor nad sanitarnim kordonom, osiguravanje slobodne i sigurne plovidbe na ovim rekama.

 “Priključi se vojsci i vidi svet”

Ipak, uslovi ipak nisu bili idealni. Poput rimskih legionara, od države su dobijali oruže i odelo, a starešine čak i platu. Izdržavali su se od zemlje koja im je bila stavljena na raspolaganje, ali ne i u vlasništvo. Imali su obavezu da plaćaju poreze na zemlju i da obavljaju razne poslove za potrebe carstva besplatno. Pored toga, bili su dužni da učestvuju u svim ratovima koje su Habsburzi vodili tih godina. A bilo ih je dosta. Tako su svoje kosti ostavljali na bojištima od Nemačke, Francuske, Italija, Poljske, pa sve do Holandija.

Ipak, nisu zaboravili ko su i šta su te su revolucionarne 1848. godine bili prvi u redovima za srpske nacionalne interese. To je bio i jedan od razloga zašto su ušli u sastav kratkotrajne Srpske Vojvodine, koja je već naredne 1849. Godine nestala.

Još dva datuma značajna su. Prvi je 1852. godina kada je Šajkaški bataljon preimenovan u Titelski pešadijski bataljon, dok je drugi 1873. godina kada su Šajkaši zvanično ukinuti.

Šajkaši i Šajkaška danas

Posle ukidanja Šajkaškog bataljona, a potom i Vojne krajine 1881. godine, posle više od tri veka, graničari i Šajkaši napokon su mogli da predahnu. Doduše, ni trideset godina kasnije izbija sukob do tada neviđenih razmera u kome se carstva još jednom pomeraju.

U novoj podeli sveta, nekadašnja Šajkaška 1918. godine ulazi u sastav Kraljevine Srbije, a potom i Kraljevine SHS. Posle još jednog rata i pokušaja etničkog čišćenja Srba, Roma, Jevreja i dela Mađara od strane okupatora, Šajkaška ponovo ulazi u sastav, ovaj put AP Vojvodine u okviru Republike Srbije.

Pored imena koje je sve manje u upotrebi, uspomenu na “Vukove sa Dunava” nosi i čuvena srpska šajkača koja je svoj oblik i ime dobila po vojnim kapama koje su Šajkaši nekada nosili.

 *Wikipedia / John Tallis